'Ọdịmma-ama ama': Ntọala maka Omume

Ndinaya

• Isi ihe
• Ihe gbasara nna ochie anyị
• Ihe gbasara nna ochie anyị maka ụmụaka
• Nestedness mepụtara
• Mmechi

Isi ihe

• Nkwalite ịdị mma kwesịrị ịbụ ebumnuche anyị, ọ bụghị naanị izere mmerụ ahụ.
• Ịghọta ọdịmma mmadụ chọrọ nghọta dị iche iche maka ịrụ ọrụ na mmepe mmadụ.
• Ịdị mma nke ọma chọrọ nghọta ụdị-ịzụlite ụmụaka (akwụrụ ime).

Omume nke "onye nwere nghọta" na-eche na ọ ga-ekwe omume na ndị ahịa ma ọ bụ ụmụ akwụkwọ ma ọ bụ ndị ọrụ nwere nkụda mmụọ, yabụ, na-agbanwe omume nke ụlọ ọrụ ahụ ka ha cheta. N'ụzọ dị iche, omume '' ezi ihe ọmụma '' pụtara ịghọta ihe na-enyere ụmụaka na ndị okenye na ndị otu aka ime nke ọma. Institutionlọ akwụkwọ a na -etinye ihe ọmụma a n'ọrụ ya iji bulie ndụ ndị mmadụ n'otu n'otu na otu. Dị ka “ezi ihe ọmụma” bụ echiche ọhụrụ, anyị ga-achọ nzụlite tupu amata ma kọwaa omume ndị akọwapụtara. Nzụlite izugbe bụ ihe a na -elekwasị anya ebe a.

Mgbe anyị na-ewere usoro ịdọ aka na ntị maka mmepe mmadụ na ọdịdị mmadụ, anyị na-ahụ ntọala maka omume nke ọma. Gịnị ka anyị nwere ike ịmụta?

• Kedu ka ọdịdị mmadụ nwere ike isi nwee udo karịa akụkọ ifo gbasara akụkọ gara aga, dabere na nkwado na ụkpụrụ ọha (Fry, 2006, 2013; Fry et al., 2021).
• Mgbanwe siri ike nke nhazi otu na -elekọta mmadụ, na anyị anọghị n'okporo ụzọ ahịrị nke anyị na -agaghị agbanahụ (ya bụ, na anyị nwere ike ịlaghachi n'ịhaghị aka) (Graeber & Wengrow, 2018, 2021; Ike, 2019).
• Ihe ọ ga -ewe iji kwado mmekọrịta nkwanye ùgwù, na -adigide na ụwa eke.
• Gịnị bụ ụdị anụmanụ-maka ịkwalite ndị mmadụ na-emekọ ihe ọnụ.
• Kedu ihe bụ ụdị mmadụ na omume ọma.
• Ihe na -enyere ndị okenye aka ime nke ọma.

Na post a, m na-enyocha ntọala maka ịtụle ụzọ maka ịdị mma-ya bụ, omume maara nke ọma. N'isiokwu ndị sochirinụ, m ga-eleba anya na mmụta gbasara ahụike, ezinụlọ, na ndụ ọrụ.

Ihe gbasara nna ochie anyị

Ọtụtụ ọmụmụ ihe ọmụmụ mmadụ lekwasịrị anya na obodo ndị na -enweghị ụlọ ọrụ mmepụta ihe, na -enye nghọta n'ime afọ 200,000 nke ịdị adị anyị dị ka ụdị, homo sapiens (Lee & Daly, 2005). Ụfọdụ obodo mmadụ adịla kemgbe ihe karịrị afọ 150,000, dị ka San Bushmen (Suzman, 2017), nke na -ekerịta ahịrị nje ya na mmadụ niile dị adị (Henn et al., 2011). Dị ka ndị Bushmen, imirikiti ndị mmadụ birila na obodo ịchụ nta. (Cheta na mmepeanya adịla naanị maka akụkụ mmadụ n'ime puku afọ ole na ole gara aga.)

N'ịlaghachi azụ, socioecology na ethology na -atụnyere, site na ngwa nke neuroscience, na -enye anyị nghọta n'ime nde afọ nke ịdị ndụ anyị dị ka akụkụ nke anụ anụ dị adị ruo ọtụtụ iri nde afọ (dịka ọmụmaatụ, anyị ka nwere mkpa anụ mamịrị. . Panksepp, 1998; Spinka, Newberry & Bekoff, 2001.

Mkpa anụmanụ anyị gụnyere nri na ọmịiko mana mkpa anụ ahụ anyị na -elekọta mmadụ gụnyekwara mmetụ ịhụnanya, egwuregwu, njikọta nke ukwuu, na nkwado obodo (Carter & Porges, 2013; Champagne, 2014; Chevrud & Wolf, 2009). Ọmụmụ ihe ọmụmụ gbasara mmadụ na -egosi anyị na dị ka mmadụ, anyị na -etokwa nke ọma mgbe anyị na ọtụtụ ndị toro eto na -ekerịta intersubjectivity ("limbic resonance;" Lewis Amini & Lannon, 2001), mgbe emikpuru n'ime emume ọdịnala na akụkọ na mgbe ụmụaka na -amụ ihe na -eme okenye (Hewlett & Nwa atụrụ, 2005; Hrdy, 2009; Sorenson, 1998; Weissner, 2014).

Ọdịdị nke homonụ ejirila 99% nke ịdị adị ya - 95% maka ụdị anyị, homo sapiens - n'òtù nri nri (Fry, 2006). Nke a na -egosi na ahụ anyị na ụbụrụ anyị bidoro wee kwekọọ n'ọnọdụ nna ochie a, nke a na -akpọ gburugburu mgbanwe nke evolushọn (Bowlby, 1969). Ebe ọ kacha dị mkpa maka ọdịmma ogologo oge bụ na nwata.

Ihe gbasara nna ochie anyị maka ụmụaka

Ntị maka ọnọdụ nna nna mmadụ maka ụmụaka bụ John Bowlby (1969) dọtara ya na mbụ n'afọ 1950. O kwuru na echiche ndị a na-echekarị maka mmepe ụmụaka nke omume akparamagwa na Freudian psychoanalysis nyere n'oge ahụ enweghị ike ịkọwa mmeghachi omume mebiri emebi nke ụmụaka na ụmụ mgbei ezinụlọ kewara n'oge na mgbe Agha IIwa nke Abụọ gasịrị. N'iji usoro ọmụmụ, ọ chọpụtara na ụmụaka chọrọ ihe karịrị ịhụnanya, ebe obibi, na nri n'aka ndị mụrụ ha. Dị ka ọtụtụ anụ ndị ọzọ na -amụ ara, 'emebere' ụmụaka ka ha rapara na ndị na -elekọta ha n'oge na -enwe mmetụta dị nro ma na -ata ahụhụ mgbe ekewapụrụ ha. Bowlby kwukwara usoro mgbakwunye onye na -elekọta ya nke na -eme ka ịzụlite nlekọta ụmụaka dị mma ma na -eme ya obi ụtọ (Bowlby, 1969). Ịzụ nwa mama bụ ihe! (Krasnegor, & Bridges, 2010).

Ọ bụ ezie na anụ mammals niile na -elekọta mmadụ na -adị mfe maka nsonaazụ adịghị mma site na nzụlite adịghị mma, ụmụaka mmadụ na -enwekarị nsogbu. A na-amụ ụmụaka na ọmụmụ nwa oge na naanị 25% nke oke ụbụrụ ụbụrụ; ụbụrụ na -eji okpukpu atọ amụba nha ya n'ime afọ ole na ole mbụ, ebe nha na ọrụ ụbụrụ anaghị eto na nha ma ọ bụ mgbagwoju anya na nleghara anya (Perry et al., 1995). Ụmụaka na-adị ka nwa ebu n'afọ nke anụmanụ ndị ọzọ ruo ihe dị ka ọnwa iri na asatọ nke afọ ịmụ nwa, nke pụtara na ha nwere ọtụtụ ihe ga-eto ma hazie onwe ha dabere na ahụmihe mmekọrịta mmadụ na ibe ya.

Site na nyocha mgbakwunye mgbakwunye ụmụaka, anyị maara ugbu a na ahụmịhe mbụ na ndị na-elekọta na-emetụta ọtụtụ sistemụ ụbụrụ, yabụ nsonaazụ ahụmịhe mbụ nwere nsonaazụ neurobiological ogologo oge (Schore, 2019). Dịka ọmụmaatụ, a na -ahazi akụkụ ụbụrụ ụbụrụ nke ọma ka ọ ga -eto ngwa ngwa n'afọ mbụ nke ndụ ya na nlekọta nlekọta. Ahụike nọ n'okpuru na -emepe akụkụ aka nri nwere ike bute nsogbu ahụike ọgụgụ isi.

Nlekọta na-emetụta ụbụrụ ụmụ nwoke karịa n'ihi enweghị ume na-etolite etolite na ntozu nwayọ karịa ụbụrụ ụmụ nwanyị (Schore, 2017). Ha chọkwuru nzụlite mana anyị na -enye ha obere, na -ahapụrụ ha ka ha dabere na sistemụ nchịkwa/nrube isi mbụ. Mgbe ha tolitere, ha na -esi ọnwụ n'ihi ụbụrụ na -etozighị nke ọma, dịka ndị na -ahụ maka mmụọ na -ekwu (Tweedy, 2021).

Nestedness mepụtara

Mmụta mmụta n'ọdịbendị ndị mepere emepe na -enwekarị echiche dị warara banyere ụdị mmadụ, ọ dịkwa warara nke na ndị ọkà ihe ọmụma na -echedị echiche ihe nwa ga -adị n'agwaetiti naanị ya. Onye ọ bụla maara akụkọ mgbe ochie nke mmadụ ga -ahụ ajụjụ dị otú ahụ ihe ọchị. Enweghị nwa na-enweghị nne ma ọ bụ dyad na-eme nke ọma na-enweghị nkwado obodo, ebe nkwado nne na-eme mgbanwe dị oke mkpa maka otu nwatakịrị ga-esi pụta (Hrdy, 2009; Hawkes, O'Connell, & Blurton-Jones, 1989). Nwa ọhụrụ nọ na mkpa nke ukwuu nke na ọ ga -ewe ọtụtụ ndị okenye nabatara ihe ka nwatakịrị ahụ nwee mmetụta na -akwado ya. Akwu ahụ ewepụtara na -enye nkwado kwesịrị ekwesị n'oge niile nke mmepe, kwekọrọ n'ụzọ nwa ahụ na -eto.

Mmechi

Ntụzi aka nke ọma na-akwali anyị ịghọta mkpa anụrị nke ụdị anyị na otu esi egbo ha na ihe izute ha dị (Gowdy, 1998). Site na ọrụ dị iche iche, anyị na-amụta mmetụta mkpa ma ọ bụ omume dị iche iche na-enwe na mmepe mmadụ na ọdịmma ya. Nghọta dị otú ahụ na -enyere anyị aka ịmata ihe na -akwalite ịdị mma ma ọ bụ na ọ bụghị n'ụwa nke taa. Nke a na-enye anyị ohere iji nlezianya họrọ ntọala maka ịdị mma ma nabata omume ndị na-akwalite ọdịmma, nke anyị ga-enyocha n'isiokwu ndị sochirinụ.

Carter, CS, & Porges, SW (2013). Neurobiology na mmalite nke omume mmekọrịta anụ mammali. Na D. Narvaez, J. Panksepp, A. Schore & T. Gleason (Eds.), Evolution, ahụmịhe mbụ na mmepe mmadụ: Site na nyocha ruo n'omume na iwu (p. 132-151). New York: Oxford.

Champagne, F. (2014). The epigenetics nke ịzụ ụmụ anụmanụ. Na D. Narvaez, K. Valentino, A. Fuentes, J. McKenna, & P. ​​Gray, Ancestral Landscapes in Human Evolution: Culture, Childrearing and Social Wellbeing (p. 18-37). New York, NY: Mahadum Oxford Press.

Cheverud, JM, & Wolf, JB (2009). Mkpụrụ ndụ ihe nketa na nsonaazụ mmalite nke mmetụta nne. Na D. Maestripieri & J. M. Mateo (Eds.), Mmetụta nne n'ime ụmụ anụmanụ. (P. 11-37). Chicago: Mahadum Chicago Press.

Franklin, TB, & Mansuy, I.M. (2010). Ihe nketa Epigenetic na mammals: Ihe akaebe maka mmetụta nke mmetụta gburugburu ebe obibi na -adịghị mma. Neurobiology nke Ọrịa 39, 61-65

Fry, D. (Ed.) (2013). Agha, udo na ọdịdị mmadụ. New York, NY: Mahadum Oxford Press.

Fry, DP (2006). Ike mmadụ nwere maka udo: Ihe ịma aka anthropological maka echiche banyere agha na ime ihe ike. New York: Mahadum Oxford University.

Fry, DP, Souillac, G., Liebovitch, L. et al. (2021). Ọgbakọ dị n'etiti sistemụ udo na -ezere agha wee wulite mmekọrịta dị mma. Mmekọrịta mmekọrịta mmadụ na ibe ya, 8, 17. https://doi.org/10.1057/s41599-020-00692-8

Gowdy, J. (1998). Ihe a chọrọ nwere oke, ụzọ na-akparaghị ókè: Onye na-agụ maka akụnụba ịchụ nta na gburugburu ebe obibi. Washington, DC: Island Press.

Graeber, D. & Wengrow, D. (2018). Otu esi agbanwe usoro akụkọ ihe mere eme mmadụ (opekata mpe, akụkụ nke merela eme). Eurozine, Maachị 2, 2018. ebudatara na eurozine.com (https://www.eurozine.com/change-course-humanhistory/)

Graeber, D. & Wengrow, D. (2021). The Dawn of Everything: Akụkọ Ọhụrụ nke Mmadụ. New York: MacMillan.

Hawkes, K., O'Connell, JF, & Blurton-Jones, NG (1989). Ndị nne ochie Hadza na -arụsi ọrụ ike. Na V. Standen & R.A. Foley (Eds.), Socioecology Comparative: Ihe gbasara akparamagwa akparamagwa nke mmadụ na anụmanụ ndị ọzọ (pp. 341-366). London: Basil Blackwell.

Henn, BM, Gignoux, CR, Jobin, M., Granka, JM, Macpherson, JM, Kidd, JM, Rodríguez-Botigué, L., Ramachandran, S., Hon, L., Brisbin, A., Lin, AA , Underhill, PA, Comas, D., Kidd, KK, Norman, PJ, Parham, P., Bustamante, CD, Mountain, JL, & Feldman. MW (2011). Ọdịiche nke mkpụrụ ndụ ihe ọkụkụ na-egosi ebe ndịda Afrịka maka ụmụ mmadụ nke oge a. Usoro nke National Academy of Sciences, 108 (13) 5154-5162; DOI: 10.1073/pnas.1017511108

Hrdy, S. (2009). Ndị nne na ndị ọzọ: mmalite mmalite nke nghọta ibe. Cambridge, MA: Belknap Pịa.

Krasnegor, NA, & ​​Bridges, R.S. (1990). Nne na nna mammali: biochemical, neurobiological, na omume na -ekpebi. New York: Mahadum Oxford University.

McDonald, A.J. (1998). Ụzọ Cortical na amygdala mammalian. Ọganihu na Neurobiology 55, 257-332.

Narvaez, D. (2014). Neurobiology na mmepe nke omume mmadụ: Evolution, omenala na amamihe. New York: Norton.

Panksepp, J. (1998). Neuroscience na -emetụta: Ntọala nke mmetụta mmadụ na anụmanụ. New York: Mahadum Oxford University.

Panksepp, J. (2010). Okirikiri mmetụta na -emetụta ụbụrụ nke anụ mammalian: Mmetụta maka mmepe mmadụ dị mma na ọdịdị ọdịbendị nke ADHD. Na C.M. Worthman, PM Plotsky, DS Schechter & CA Cummings (Eds.), Ahụmịhe nkuzi: Mmekọrịta nke nlekọta, ọdịbendị, na akparamaagwa akparamaagwa (p. 470-502). New York: Mahadum Cambridge University.

Perry, BD, Pollard, RA, Blakely, TL, Baker, WL, & Vigilante, D. (1995). Nsogbu ụmụaka, neurobiology nke mmegharị, yana mmepe nke ụbụrụ: ka “steeti” si bụrụ “agwa.” Akwụkwọ Ahụike Ahụike Nwa ọhụrụ, 16, 271–291.

Ike, C. (2019). Ọrụ nke ịhaghị otu na emume okike na mmalite nke cognition ihe atụ. Na T. Henley, M. Rossano & E. Kardas (Eds.), Akwụkwọ ntuziaka nke mmụta ihe ochie: Usoro echiche (pp. 354-374). London: Routledge.

Schore, A.N. (2019). Mmepe nke uche amaghị ihe ọ bụla. New York: WW Norton.

Sorenson, ER (1998). Preconquest nsụhọ. Na H. Wautischer (Ed.), Epistemologies ebo (p. 79-115). Aldershot, UK: Ashgate.

Spinka, M., Newberry, RC, & Bekoff, M. (2001). Egwuregwu mammali: ọzụzụ maka ihe a na -atụghị anya ya. Nyocha nkeji iri na ise nke bayoloji, 76, 141-168.

Suzman, J. (2017). Mmetụta na -enweghị ụba: ụwa na -apụ n'anya nke ndị Bushmen. New York: Bloomsbury.

Suzuki, IK, Hirata, T. (2012). Nchekwa evolushọn nke mmemme neurogenetic neocortical na mammals na nnụnụ. Bioarchitecture, 2 (4), 124–129 ..

Wiessner, P. (2014). Ọkụ nke ọha: Okwu ọkụ ọkụ n'etiti ndị Ju/hoansi Bushmen. Usoro nke National Academy of Sciences nke United States of America, 111 (39), 14027-14035.